Wrzesień, to miesiąc przejściowy między latem, a jesienią. Powoli żegnamy letniego Łabędzia oraz Lutnię, a witamy jesienną Andromedę i Perseusza. Noce stają się coraz dłuższe i zachęcają do wieczornych spacerów pod rozgwieżdżonym firmamentem.
Żegnając letnią porę, chcemy zwrócić uwagę na pewien ciekawy asteryzm widoczny jeszcze na letnim nieboskłonie, który nazywa się wieszak. W okresie przejściowym między dwiema porami roku, jest on dobrze widoczny nad horyzontem południowym. Asteryzmy, to nie są gwiazdozbiory, lecz układy gwiazd, które wyodrębniono, ze względu na jakiś charakterystyczny kształt. Klasycznym przykładem jest Wielki Wóz. Nie jest to gwiazdozbiór, lecz układ stworzony gwiazd, które zaliczane są konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. Nasi przodkowie nadawali różnym grupom gwiazd nazwy nawiązujące do wierzeń i zwyczajów. Niektóre nazwy funkcjonują jeszcze do dziś. Nie są to jednak gwiazdozbiory w rozumieniu Międzynarodowej Unii Astronomicznej, która w 1930 dokonała podziału nieboskłonu na 88 obszarów nadając im nazwy, obowiązujące do chwili obecnej.
Po tym krótkim wyjaśnieniu, wypada zachęcić posiadaczy lornetek do spojrzenia na granicę dwóch gwiazdozbiorów letnich – Liska i Strzały. Naszym oczom ukarze się zaskakujący kształt odwróconego wieszaka. Tworzy go 10 przypadkowych gwiazd, które łatwo jest sfotografować nawet za pomocą zwykłego aparatu fotograficznego umieszczonego na statywie.
Autor: Krzysztof Rumieniecki
Nocne obserwacje jesiennego nieboskłonu najlepiej zacząć od spojrzenia w zenit. Niedaleko dostrzeżemy charakterystyczny kształt litery „W” utworzony z gwiazd należących do gwiazdozbioru Kasjopei. Jest to znakomity układ odniesienia do identyfikacji wielu obiektów nieba jesiennego.
Autor: Krzysztof Rumieniecki
W opisie skupimy się przede wszystkim na jasnych obiektach, które można dostrzec okiem nieuzbrojonym lub przez zwykłą lornetkę.
Pod wspomnianą, gwieździstą literą „W” dostrzeżemy bez trudu jasne gwiazdy tworzące dwa łuki wychodzące od najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Andromedy o nazwie Alpheratz. Nieco powyżej środkowych gwiazd łuku Andromedy, możemy dostrzec okiem nieuzbrojonym niewielką, owalną mgiełkę. Jest to galaktyka, oznaczona w katalogu Messiera, jako M31. Należy do najdalszych obiektów kosmicznych, jakie możemy dostrzec bezpośrednio okiem nieuzbrojonym, ale poza miastem, z dala od zaświetlenia miejskiego. Ta niewielka, owalna chmurka znajduje się w odległości około 2,5 miliona lat świetlnych. Galaktykę tę można też łatwo sfotografować zwykłym aparatem umieszczonym na statywie.
Równie zachęcającymi obiektami dla miłośników fotografii są aż dwie, jasne gromady otwarte gwiazd położone w gwiazdozbiorze Perseusza, oznaczone numerami katalogowymi NGC 869 oraz NGC 884. Podobnie jak galaktyka w Andromedzie, mogą one być dostrzeżone okiem nieuzbrojonym, ale poza miastem. Duże zaświetlenie miejskie, przysłoni słabsze obrazy obiektów kosmicznych. Tak więc zachęcamy początkujących astrofotografów do wyjazdu poza obszar miejski.
Zdjęcie wykonane aparatem fotograficznym z obiektywem szerokokątnym 18mm, ISO 4000, czas naświetlania 30s, przysłona f/4,5
Autor: Krzysztof Rumieniecki
Pasjonatom nocnej fotografii warto podpowiedzieć, że prawdziwa eksploracja kosmosu z zastosowaniem cyfrowych aparatów fotograficznych rozpocznie się dopiero wtedy, gdy opanujemy metodę stackowania, czyli nakładania zdjęć. Zastosowanie tej techniki pozwala sięgnąć znacznie głębiej w kosmos, co pokazują załączone zdjęcia.
Autor: Krzysztof Rumieniecki
Posiadaczy lornetek lub prostych teleskopów astronomicznych zachęcamy do odnalezienia skupiska gwiazd w gwiazdozbiorze Pegaza, a tym obiektem jest gromada kulista oznaczona w katalogu Messiera jako M15.
Gromady kuliste to grupa obiektów rozmieszczona na peryferiach naszej galaktyki. Są to skupiska gwiazd w liczbie kilkaset tysięcy, tworzące kształt przypominający kulisty obłok. Przypuszczalnie są to pozostałości karłowatych galaktyk, które schwytane zostały przez silne pole grawitacyjne naszej Galaktyki.
Autor: Krzysztof Rumieniecki
Niezwykle interesującym obszarem jesiennego nieba jest gwiazdozbiór Wodnika. Obiekt, który wzbudza w tym obszarze największe zainteresowanie astronomów to układ planetarny złożony aż z 7 planet krążących wokół niewielkiej gwiazdy o masie zaledwie 0,08 mas Słońca. W 2015 roku odkryto 3 planety skaliste a w 2017 roku ogłoszono, odkrycie jeszcze kolejnych czterech. Trzy spośród tego układu znajdują się w tzw. ekosferze, czyli w obszarze wokół gwiazdy, gdzie woda może występować w postaci ciekłej. Obecność wody kojarzy się z życiem, jednak nie jest to dowód naukowy na jego występowanie. Nie tracimy jednak nadziei i czekamy na mocniejsze argumenty, które by potwierdziły, że nie jesteśmy sami w kosmosie.
Wydarzenia astronomiczne – wrzesień 2025:
Saturn widoczny jest przez całą noc – przemieszcza się wzdłuż południowego horyzontu.
Wenus i Jowisza możemy obserwować przed wschodem Słońca.
7 września - całkowite zaćmienie Księżyca
12 września - zakrycie Plejad przez Księżyc
19 września - dzienne zakrycie Wenus przez Księżyc w fazie 6% (o godzinie 14:13, odkrycie o 15:22)
22 września - równonoc jesienna
UWAGA!
szczególnie warto zwrócić uwagę na 7 września i całkowite zaćmienie Księżyca!
Poszczególne fazy widoczne z Łodzi:
19:11 - wschód Księżyca, trwa już częściowe zaćmienie
19:30 – początek zaćmienia całkowitego
20:11 - maksymalna faza zaćmienia całkowitego
20:52 – koniec zaćmienia całkowitego
21:56 – koniec zaćmienia częściowego
22:55 - koniec zaćmienia półcieniowego
Fazy Księżyca:
7 września (20:10) - pełnia
14 września (12:35) - III kwadra
21 września (21:54) - nów
30 września (01:54) - I kwadra
Jak zawsze serdecznie zapraszamy do Planetarium oraz Kina Sferycznego na nasze pokazy nieba.
Dodatkowo, już niedługo, 26 września, zacznie się kolejna edycja naszych warsztatów z astrofotografii. Jeśli interesuje Was temat nocnego nieba i fotografowanie obiektów na nim się znajdujących to zapraszamy tutaj.
Kalendarzyk przygotował: Krzysztof Rumieniecki