Nocne niebo nad Łodzią - maj 2025

Maj, to miesiąc, który w naszej kulturze zaliczany jest do najpiękniejszych w roku. Ciepłe noce zachęcają do wyjścia w plener i spojrzenia w rozgwieżdżone niebo. Proponujemy więc poświęcenie chwili czasu na zapoznanie się z treścią poniższego artykułu, który przybliży nam wygląd wiosennego nieba.
Na początek zachęcamy, by spojrzeć w zenit. Bez trudu dostrzeżemy jeden z najbardziej znanych gwiazdozbiorów – Wielką Niedźwiedzicę, której częścią jest Wielki Wóz. Ten łatwo rozpoznawalny układ gwiazd od wieków inspirował twórców kultury. Przykładowo, Adam Mickiewicz w poemacie Pan Tadeusz, w VII księdze, tak napisał:

„Nieco wyżej Dawida wóz, gotów do jazdy,
Długi dyszel kieruje do polarnej gwiazdy
Starzy Litwini wiedzą o rydwanie owym,
Że niesłusznie pospólstwo zwie go Dawidowym,
Gdyż to jest wóz Anielski. Na nim to przed czasy
Jechał Lucyper, Boga gdy wyzwał w zapasy,
Mlecznym gościńcem pędząc w cwał w niebieskie progi,
Aż go Michał zbił z wozu, a wóz zrucił z drogi.
Teraz, popsuty, między gwiazdami się wala,
Naprawiać go archanioł Michał nie pozwala”.

Układ Wielkiego Wozu pojawia się również na flagach oraz herbach niektórych obszarów kulturowych, na przykład fladze stanowej Alaski:

 

 

Warto wyjaśnić, że Wielki Wóz mylony jest często z gwiazdozbiorem. Ten charakterystyczny kształt stanowi jedynie fragment większego obszaru należącego do konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy.

Nie sposób w tym miejscu pominąć omówienia sposobu wyznaczania położenia gwiazdy Polarnej, która to stanowi naturalny kompas wskazujący kierunek północny. Niezależnie od pory dnia i roku, nigdy nie zmienia swojego położenia (ściślej rzecz biorąc, zmienia położenie w bardzo długim okresie czasu, zmiana ta jest jednak na tyle powolna, że w ciągu naszego życia nie będzie miało to większego znaczenia). Aby ją odnaleźć, wystarczy przedłużyć 5-cio krotnie odległość kątową między dwoma ostatnimi gwiazdami „kosza” Wielkiego Wozu w kierunku, na zewnątrz dyszla. Sama gwiazda Polarna należy do innego, znanego gwiezdnego układu zwanego Małym Wozem. Nie jest to również gwiazdozbiór, lecz grupa gwiazd należąca do konstelacji Małej Niedźwiedzicy. Posiadaczy lornetek zachęcamy, by spojrzeć na otoczenie gwiazdy Polarnej. Właśnie tutaj dostrzeżemy asteryzm, czyli pewien charakterystyczny układ gwiazd przypominający geometryczny okrąg. Astronomowie nazywają to skupisko, pierścionkiem zaręczynowym.

 

 

 

Wiosenne, nocne niebo obfituje jeszcze w inne interesujące obszary. Przykładowo, jeżeli przedłużymy dyszel Wielkiego Wozu, to natkniemy się na bardzo jasną gwiazdę – Arktura, należącego do gwiazdozbioru Wolarza. Jest to najjaśniejsza gwiazda wiosennego nieba. Jeżeli wzrok „przeciągniemy” od Arktura do południowego horyzontu, to zapewne zwróci naszą uwagę kolejna jasna gwiazda, z lekkim, błękitnym zabarwieniem, a jest nią Spica – najjaśniejszy obiekt w konstelacji Panny.

Wykorzystując ponownie dyszel Wielkiego Wozu, możemy zidentyfikować kolejne dwa gwiazdozbiory. Jeden z nich o nazwie Psy Gończe zlokalizowany jest bezpośrednio po dyszlem i przypomina kształtem odcinek ograniczony dwoma gwiazdami, z których jaśniejsza nazywa się Cor Caroli. Jeszcze niżej południowego horyzontu „powita” nas gwiazdozbiór Lwa z najjaśniejsza gwiazdą – Regulus.

Zapewne, czytelników zainteresują obiekty, które znajdują się w wymienionych obszarach. Poza światłami wielkich miast będziemy mogli dostrzec okiem nieuzbrojonym bardzo charakterystyczną gwiazdę w Psach Gończych o nazwie La Suberba. Znajduje jest w pobliżu wspomnianego „odcinka” Psów Gończych. Jest to obiekt zaliczany do jednych z najbardziej czerwonych gwiazd na nieboskłonie. Charakteryzuje się bardzo niską temperaturą powierzchniową szacowaną zaledwie na około 2500^oC. Należy również do bardzo rzadko występujących w kosmosie, gwiazd węglowych. Warto wykorzystać lornetkę do jej obserwacji lub podjąć próbę jej sfotografowania nawet zwykłym aparatem fotograficznym, co ilustruje załączone zdjęcie.

 

 

 

Dla dociekliwych obserwatorów polecamy galaktykę Bodego, M81 w Wielkiej Niedźwiedzicy. Jest ona na tyle jasna, że można ja dostrzec przez lornetkę. Lokalizacja przedstawiona została na mapce. Można ten obiekt również sfotografować za pomocą amatorskiego sprzętu. Na zdjęciu o szerokim kadrze będzie można dostrzec jeszcze jedną galaktykę oznaczoną w katalogu Messiera jako M82.

 

 

 

W gwiazdozbiorze Panny może nas zaskoczyć obiekt zaliczany do jednych z najodleglejszych we wszechświecie. Jest to kwazar oznaczony symbolem 3C 273, znajdujący się w odległości około 2,5 miliarda lat świetlnych. Ciekawostką jest to, że ten kwazar, jako jedyny, może być dostrzeżony przez teleskopy amatorskie, ale o średnicy obiektywu nie mniejszej niż 20 cm.

 

 

Czym są kwazary?

Są to galaktyki aktywne, które emitują z centralnych obszarów ogromne ilości energii. Spowodowane jest to obecnością czarnej dziury. Wirująca materia wokół tych tajemniczych obiektów ma masę porównywalną z przeciętną galaktyką. Można zaryzykować stwierdzenie, że kwazary, to nowo powstające galaktyki, kreowane przez czarne dziury.

Wiosenne niebo stanowi poważne wyzwanie dla miłośników astronomii, ponieważ obfituje w liczne galaktyki. Nie są to jednak obiekty jasne. Aby je obserwować potrzebny jest teleskop o średnicy obiektywu co najmniej 10 cm. Dla tych, którzy dysponują takim sprzętem, warto polecić jeszcze jeden pozagalaktyczny obiekt znajdujący się w gwiazdozbiorze Lwa, a nazywa się - Triplet Lwa. Są to trzy galaktyki położone blisko siebie. Można je nie tylko podziwiać w teleskopie, ale nawet podjąć próbę ich sfotografowania, wykorzystując, wspomnianą wcześniej, technikę stackowania.

 

 

 

Z głębokiego kosmosu powróćmy na Ziemię. W miesiącu maju pojawiają na nieboskłonie pewne niezwykłe chmury. Mimo ciemności, robią one wrażenie świetlistych smug. Są to obłoki srebrzyste - najwyżej położone chmury w atmosferze ziemskiej. Osiągają one wysokość nawet 90 km. Zbudowane są z kryształków lodu, które bardzo dobrze odbijają światło. W najdłuższe dni roku Słońce chowa się płytko pod horyzont i podświetla obłoki lodowe, które robią wrażenie samoistnych źródeł światła. W rzeczywistości odbijają promienie słoneczne. Takie zjawisko możemy zaobserwować w porze wiosenno-letniej. Można powiedzieć, że obłoki srebrzyste zwiastują nadejście szybkiego lata.

 

 

 

Najważniejsze zjawiska astronomiczne w maju 2025 roku

W miesiącu maju możemy obserwować Marsa nad zachodnim horyzontem, oraz Wenus przed wschodem Słońca. Jowisz będzie coraz trudniejszy do obserwacji, po zachodzie Słońca, natomiast Saturna ciężko dostrzec w łunie wschodzącego Słońca. Inne planety aktualnie są na niebie blisko naszej gwiazdy dziennej.

4 maja nastąpi zbliżenie Księżyca i Marsa blisko gromady M44 w gwiazdozbiorze Raka.
4 maja – Księżyc w I kwadrze (15:53)
5 maja - maksimum roju meteorów Akwarydów. Można się spodziewać około 60 zjawisk na godzinę. Rój promieniuje od 19 kwietnia do 28 maja.
12 maja – pełnia Księżyca (18:58)
20 maja – ostatnia kwadra Księżyca (14:00)
27 maja – nów Księżyca (05:04)