Nocne niebo nad Łodzią - listopad 2024

 

Listopadowa aura, choć często nieprzychylna obserwatorom nocnego nieba z uwagi na opady i występujący niekiedy dotkliwy chłód jest sprzymierzeńcem wytrwałych miłośników astronomii, potrafiących długo i cierpliwie czekać na pojawiające się co kilkadziesiąt minut okna pogodowe.

Podczas takich rozpogodzeń będzie okazja do obserwacji jasnych planet, w które obfituje późnojesienne niebo oraz gwiazdozbiorów charakterystycznych, zarówno dla jesieni, jak i dla zimy.

Planeta Wenus, która występuje w roli gwiazdy wieczornej, na początku listopada zachodzi około godziny 17:00, w miarę upływu dni można ją podziwiać coraz dłużej, a w końcu miesiąca chowa się pod horyzontem po godzinie 18:00, przechodząc jednocześnie z gwiazdozbioru Wężownika do Strzelca. Od godzin wieczornych do rana jasno świeci gazowy gigant Jowisz widoczny na tle konstelacji Byka. Miłośnicy astronomii będą mogli również zaobserwować galileuszowe księżyce Jowisza: Io, Europę, Ganimedesa i Kallisto. które to  obiekty są widoczne już przez mały, amatorski teleskop lub stabilnie zamocowaną dobrą lornetkę. W lornetce bądź teleskopie widać je jako małe punkciki światła znajdujące się bardzo blisko Jowisza i czasami chowające się przed lub za jego tarczą. Przez cały wieczór widoczny jest Saturn przebywający w gwiazdozbiorze Wodnika. Planeta z pierścieniami znika pod widnokręgiem dopiero około północy. Od późnych godzin wieczornych  będziemy mogli obserwować Marsa. W dniu 20 listopada o godz. 22:16 „Czerwona planeta” zbliży się na nieboskłonie do zmierzającego ku ostatniej kwadrze Księżyca na niewielką odległość 2 ⁰20’, co oznacza, że mamy zjawisko koniunkcji tych dwóch obiektów. Mars i Księżyc widoczne będą wtedy na wysokości około 
16⁰ nad wschodnim horyzontem.

 

Kolejność faz Księżyca w listopadzie przebiega następująco:

01.11 – nów
09.11 – pierwsza kwadra
15.11 – pełnia
23.11 – ostatnia kwadra

 

     W nocy z 17 na 18 listopada występuje maksimum Leonidów, będziemy, więc mieli okazję do obserwacji i fotografowania tego szybkiego, jasnego roju meteorów, będącego pozostałością zbliżającej się do Ziemi co 33 lata komety Tempel – Tuttle, dostarczającego  cennych dla naukowców informacji na temat składu i struktury komety. Zważywszy na porę roku obserwację może utrudniać zachmurzone niebo, a przy braku chmur dość jasno świecący Księżyc, gdyż maksimum Leonidów ma w tym roku miejsce dwa dni po pełni.

 

Ciekawym obiektem głębokiego Kosmosu jest mgławica planetarna Ostryga (NGC 1501) znajdująca się w konstelacji Żyrafy. Żyrafa należy do gwiazdozbiorów okołobiegunowych, jest więc widoczna na naszym niebie w ciągu całego roku, jednak najwyżej nad horyzont wznosi się w okresie jesieni i zimy, stąd najlepsze warunki do obserwacji mgławicy występują właśnie w tym czasie. Ostryga górująca jesienią na wysokości ponad 60⁰ nad widnokręgiem nie jest widoczna gołym okiem, gdyż jej jasność wynosi około 11,9 mag. Mgławicę położoną w odległości 4238 lat świetlnych od Ziemi odkrył w końcu XVIII stulecia William Herschel. W jej centrum świeci bardzo gorąca niebieska gwiazda, której temperatura osiąga prawie 90 000 K

 

       W gwiazdozbiorach jesiennych znajdziemy kilka interesujących galaktyk należących do różnych typów. Najbardziej popularną i widoczną w sprzyjających warunkach nieuzbrojonym okiem jest oczywiście Wielka Galaktyka Andromedy, ale równie ciekawą, choć mniej znaną jest galaktyka nieregularna widoczna na tle konstelacji Barana. Galaktyki nieregularne są to skupiska gwiazd zwykle o niewielkich rozmiarach, nie mające konkretnego symetrycznego kształtu. W wielu z nich znajdują się obszary gwiazdotwórcze, w których powstają młode gwiazdy, mówimy wtedy o galaktyce gwiazdotwórczej. NGC 1156, bo taki numer w Nowym Katalogu Ogólnym ma wspomniana galaktyka zaliczana jest do radiogalaktyk, czyli galaktyk aktywnych emitujących bardzo silne fale radiowe. Jądra aktywnych galaktyk emitują duże ilości promieniowania, nie pochodzącego z gwiazd, czy pyłu międzygwiazdowego. Najsilniejszym źródłem fal radiowych tworzących obraz radiogalaktyki są obłoki radiowe. NGC 1156 znajduje się w odległości około 25 milionów lat świetlnych od Ziemi z dala od innych galaktyk.

 

W listopadzie tego roku mijają dwa lata od pierwszej misji programu Artemis, którego celem jest zorganizowanie kolejnych lotów załogowych na Księżyc, połączonych z założeniem bazy na „Srebrnym globie”. 16 listopada 2022 roku rozpoczął się trwający 26 dni bezzałogowy lot wokół Księżyca statku kosmicznego Orion. Był on pierwszą misją programu Artemis przeprowadzoną dokładnie 50 lat po ostatnim lądowaniu astronautów na „Srebrnym globie w ramach programu Apollo. Był to również pierwszy lot rakiety księżycowej SLS (Space Launch System), czyli ciężkiej rakiety nośnej NASA, mającej zastąpić wahadłowce kosmiczne, przeznaczonej do wynoszenia na orbitę zarówno pojazdów załogowych, jak i bezzałogowych.

 

W dniu 06 listopada nastąpi ostatni siódmy przelot sondy Parker Solar Probe obok  planety Wenus. Po tym przelocie aphelium sondy znajdzie się poniżej orbity Wenus i nie będą możliwe dalsze asysty grawitacyjne. Parker Solar Probe to amerykańska sonda kosmiczna wyniesiona na orbitę w 2018 roku, która jako pierwsza ma wykonać pomiary bezpośrednio wewnątrz korony słonecznej.

    Zespół Planetarium zaprasza na filmy i pokazy prowadzone na żywo przez prezenterów. W listopadzie przedstawiamy gwiazdozbiory jesienne i znajdujące się w nich obiekty głębokiego Kosmosu. Do zobaczenia pod kopułą.