Festiwal Wielu Kultur: Harun Farocki. Oko/myśl/maszyna

Festiwal Wielu Kultu: Harun Farocki. Oko/myśl/maszyna

W Narodowym Centrum Kultury Filmowej odbędzie  się wyjątkowe wydarzenie poświęcone pamięci wybitnego reżysera, teoretyka filmu i artysty multimedialnego, Haruna Farockiego. W 2024 roku mija dziesięć lat od jego śmierci, co stanowi doskonałą okazję do przypomnienia jego niezwykłej twórczości oraz wkładu w rozwój kina, sztuki współczesnej i formuły eseju audiowizualnego.

Harmonogram wydarzenia:

5 października, kino Narodowego Centrum Kultury Filmowej

14:30 Otwarcie przeglądu i prelekcja
 - Uroczyste rozpoczęcie przeglądu filmów i twórczości Haruna Farockiego. Wprowadzenie poprowadzi Michael Baute, znawca twórczości Farockiego.

15:00 Projekcja filmów: Ogień nie do ugaszenia oraz Obrazy świata i zapis wojny 
 - Projekcja dwóch ważnych filmów Farockiego, które ukazują jego unikalne podejście do analizy strategii produkcji obrazów oraz ich operacjonalizowania w kontekście konfliktów zbrojnych.

17:00 Projekcja filmu Wideogramy rewolucji
 - Pokaz filmu dokumentującego rewolucję w Rumunii w 1989 roku, ukazującego rolę mediów w przedstawianiu wydarzeń historycznych. Prelekcję wygłosi Tomasz Poborca, filmoznawca z Uniwersytetu Łódzkiego i kurator kina NCKF.

19:15 Panel dyskusyjny „Dla porównania” + pokaz esejów audiowizualnych
 - Debata na temat współczesnej kondycji eseju audiowizualnego na świecie i w Polsce. W panelu udział wezmą eksperci z dziedziny filmu i mediów, filmoznawcy, twórcy i wykładowcy Szkoły Filmowej w Łodzi. Dyskusji towarzyszyć będą projekcje wybranych utworów.

Wydarzenie współorganizowane z Goethe Institut oraz Centrum Dialogu im. Marka Edelmana.

***
Bio

Harun Farocki (1944-2014)

Farocki był pionierem wideoeseistyki, gatunku swobodnie łączącego elementy filmu dokumentalnego z analizą teoretyczną i artystyczną refleksją. Jego filmy, takie jak Obrazy świata i zapis wojny (1988) oraz Wideogramy rewolucji (1992), ukazują umiejętność łączenia obiektów archiwalnych ze współczesnymi nagraniami, tworząc za ich pomocą wielowarstwowe, erudycyjne narracje. Twórczość autora często koncentrowała się na analizie mechanizmów nadzoru i kontroli społeczeństwa, toteż łączył często w swoich utworach wątki kulisów przemysłu audiowizualnego oraz aparatów państwowej represji czy technologii wykorzystywanych przez wojsko.

Jako teoretyk mediów i wykładowca akademicki, Farocki zyskał międzynarodowe uznanie. Jego teksty i eseje są cenione za krytyczne podejście do kultury wizualnej. W działalności dydaktycznej, m.in. na Harvard University, inspirował kolejne pokolenia twórców i badaczy mediów, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem. W 2013 roku odwiedził również Łódź, gdzie wraz z Antje Ehmann gościli w Muzeum Sztuki w Łodzi i uczestniczyli w specjalnych warsztatach.

Harun Farocki pozostawił po sobie bogaty dorobek filmowy, stanowiący fundamentalny punkt odniesienia dla współczesnej refleksji nad mediami. Jego prace są świadectwem intelektualnej przenikliwości i artystycznej wrażliwości, które pozwalały mu skutecznie obnażać ukryte mechanizmy władzy w społeczeństwie zanurzonym w strumieniu optycznych komunikatów.

***
Opisy filmów

OGIEŃ NIE DO UGASZENIA
Nicht löschbares Feuer
cz./b., 25 min, 1969, reż. Harun Farocki

W 1968 roku Farocki został relegowany razem z siedemnastoma innymi studentami z berlińskiej Akademii Filmowej za działalność wywrotową. Rok później powstał film „Ogień nie do ugaszenia", najważniejsza produkcja agitacyjno-propagandowa ruchu protestacyjnego przeciwko wojnie w Wietnamie. To traktat o produkcji napalmu, podziale pracy i braku suwerenności w myśleniu, charakteryzujący się brechtowską surowością stylu, dydaktyzującą narracją i przejmująca wymową. Dziś jest to film dokumentalny, przedstawiający pedagogiczny rygoryzm pokolenia 68, ale także jego umiejętność takiego naświetlania skomplikowanych zależności, że dla wywodzących się z tej generacji ludzi rozumienie i działanie stopiły się w sposób oczywisty w jedno. Film antycypuje wiele tematów, które odgrywają ważną rolę w późniejszej twórczości Farockiego: technologia, wojna, uwikłanie naukowców i inżynierów w kompleks militarno-przemysłowy. Stylizowana, oszczędna kompozycja kadru, pozbawione głębi pomieszczenia filmowane obiektywem 10mm, „nienaturalne" długie ujęcia i podobne jak u Brechta prowadzenie aktorów były zapowiedzią filmów, które Farocki nakręcił w latach 70. i wczesnych latach 80. ubiegłego wieku. Jednak ze względu na jego polityczne zaangażowanie jako studenta filmówki najważniejszym aspektem jest tu gest autodestrukcji. Stanowi on sygnał, że Farocki odchodzi od bezpośredniej wojowniczości w sferze polityki i zwraca się ku filmom, które umożliwiają artystyczno-estetyczną sublimację i cechują się skrajnym formalnym radykalizmem. Tak zdecydowaną postawę outsidera przyjęło bardzo niewielu reżyserów, nawet w tamtych czasach, które w kinie zachodnioniemieckim bardzo sprzyjały eksperymentom.

OBRAZY ŚWIATA I ZAPIS WOJNY
Bilder der Welt und Inschrift des Krieges
kolor, cz./b., 75 min, 1988, reż. Harun Farocki

Tematyka filmu „Obrazy świata i zapis wojny" ogniskuje się na zjawisku mentalnej „ślepej plamki" u amerykańskich analityków zdjęć lotniczych. Dokonując analizy wykonanych w 1944 roku fotografii, interesowali się oni jedynie obiektami przemysłowymi koncernu IG-Farben, a nie dostrzegli położonego w pobliżu obozu koncentracyjnego Auschwitz. Komentarze i uwagi, dotyczące tych zdjęć dowodzą, że dopiero dziesiątki lat później CIA odkryła to, czego nie chcieli zauważyć alianci w 1944 roku. Obok zakładów IG-Farben, będących celem nalotów bombowych, na zdjęciach widać również KZ Auschwitz (jeden raz przez mgnienie oka pojawia się w trakcie tej późniejszej analizy obraz kanału falowego, który widać było już na początku filmu, ewidentnie z zamiarem zatrzymania wzroku. Bowiem wzrok i myśli wcale nie są swobodne tam, gdzie maszyny wespół z nauką i armią wyznaczają obiekt obserwacji). Farocki trafia tu w samo sedno zjawiska medialnej przemocy, „terrorystycznej estetyki" bodźca optycznego, która pojawia się dziś na monitorach kontrolnych i ekranach telewizorów. Robi to w celu uczynienia z obserwatora albo widza wspólnika lub potencjalnej ofiary, tak samo jak w czasie wojny. Zdjęcia lotnicze aliantów uwieczniają zniszczenie. Dokumentują dokładność trafień bomb, konserwują zagładę. Historia zdjęć obozu w Auschwitz jest opowiadana razem z wieloma innymi historiami zdjęć ze świata, przed i po Auschwitz Wszystkie one odwołują się do owej jednej fotografii, Auschwitz zaś zawiera się w każdym z tych zdjęć. Tworzy ona punkt ciężkości dla zamkniętych w pętlę fragmentów filmu, a jednocześnie płaszczyznę projekcji dla wszystkich innych zdjęć. Niosą one zapis wojny, masowej produkcji, końca manufaktury, wywłaszczenia ludzkich zmysłów i umiejętności. Alfred Kantor był zmuszony rysować. Rysował z fotograficzną dokładnością, aby przekazać coś niewyobrażalnego. Sprzęt fotograficzny nie potrafi przekazać tej rzeczywistości. Fotografia sama w sobie jest efektem abstrakcji wobec człowieka. Cechuje ja obcość, która jest w efekcie niszcząca i dehumanizująca.

WIDEOGRAMY REWOLUCJI
Videogramme einer Revolution
kolor, 106 min, 1992, reż. Harun Farocki, Andrei Ujică

Jesień 1989 pozostała w naszej pamięci jako sekwencja spektakularnych wydarzeń: Praga, Berlin, Bukareszt. Historia działa się na naszych oczach. Oglądaliśmy rewolucje. Najpełniejszy scenariusz rewolucji stworzyła Rumunia, łącznie z jednością miejsca i czasu. Wszystko rozegrało się w ciągu zaledwie dziesięciu dni tylko w dwóch miastach. Powstanie narodowe, obalenie władzy, egzekucja dokonana na panujących. Po pierwszych rozruchach w Timiszoarze, kiedy to rządowi udało się jeszcze odizolować miasto od reszty kraju, doszło do przewrotu w Bukareszcie, uwiecznionego kamerami. Tamtejsza stacja telewizyjna została zajęta przez demonstrantów. Przez ok. 120 godzin nadawała bez przerwy, ustanawiając nowe miejsce wydarzeń historycznych: studio telewizyjne. Między 21.12.1989 (ostatnie przemówienie Ceaușescu) a 26.12.1989 (pierwsze sprawozdanie telewizyjne z jego procesu) kamery niemal w całości zarejestrowały wydarzenia w najważniejszych miejscach Bukaresztu. Środek przekazu, dominujący w danym okresie, zawsze kształtował historie. A już na pewno europejską nowożytność. Wiadomo, że wiek XX jest wiekiem filmu. Ale dopiero kamera wideo, która dysponuje większymi możliwościami, jeśli chodzi o czas nagrania i mobilność może udoskonalić proces filmowania historii. Film „Wideogramy rewolucji" jest prowokacją. Niekoniecznie widać to na pierwszy rzut oka, chociaż tytuł brzmi dość niezwykle jak na film wyświetlany w kinach. Pojęcie „wideogram", zawarte w tytule, oznacza to, co aparatura wideo zarejestrowała na taśmie. Film porywa widza w wir obrazów rumuńskiej rewolucji, a jednocześnie zmusza go do zachowania dystansu wobec nich.
 

reżyseria: Harun Farocki
gatunek: dokumentalny, wideoesej, eksperymentalny
produkcja: Niemcy, 1969, 1988, 1992
czas trwania: 400 minut